Пандемиската инфлаторна сага

 Во последните неколку недели, нагорните движења на цените на одредени производи ги вознемирија граѓаните создавајќи перцепција дека земјата се движи по инфлаторна спирала. Стравот од „прегревање“ на економијата и инфлација не е присутен само кај граѓаните, туку и кај економските експерти кои внимателно го интерпретираат потенцијалниот ефект врз инфлацијата од фискалниот стимулус даден во текот на пандемијата во најголем дел од земјите. Сепак, разградувањето на сложувалката од фактори кои доведоа до притисок врз цените во овој период може да го намали стравот од долгорочна инфлација.

Со оглед на самата природа на пандемискиот шок и создадената неизвесност, очекувани се привремени движења во генералното ниво на цени. Постојат најмалку пет фактори за зголемената варијабилност на инфлацијата во овој период. Прво, цените на горивата искусија значајни  циклични движења во текот на пандемијата каде до април 2020 имаа значаен пад и потоа враќање на предпандемиското ниво со нагорен тренд во 2021. Второ, пандемијата предизвика асиметрични шокови поттикнувајќи алокација на потрошувачката од еден сектор во друг. Создадената нерамнотежа на одредени пазари ги наруши цените на производите кои се тргуваат на тие пазари. Трето, бавното приспособување на цените на производните инпути може да предизвика привремена инфлација, бидејќи растот на цените на производите кои имаа зголемена побарувачка е поголем од падот на цените на производите кои имаа пад на побарувачката. Четврто, прекинот на даночните олеснувања кои се даваа во текот на пандемијата предизвикува привремен раст на инфлацијата, иако тие создадоја надолен притисок врз цените во периодот на нивно имплементирање. Петто, неизвесноста во поглед на пролонгирање на пандемиската состојба создава притисок за корекција на цените во одредени сектори, особено секторите кои беа погодени од карантините.

За да ја илустрираме зголемената варијација на инфлацијата во текот на пандемијата ги споредуваме промените на индексот на трошоци на живот со промените на индексот во случај доколку немало пандемија и доколку Народната банка на Северна Македонија го одржувала стабилно ценовното ниво на 2% (за периодот Јануари 2020 – Мај 2021), користејќи податоци од Државниот завод за статистика. Графикон 1 ги прикажува 12- и 24-месечните движечки просеци на промените на индексот на трошоци на живот (вклучувајќи и исклучувајќи ги цените на енергијата, течните горива, мазивата и храната). Падот на потрошувачката во текот на пандемијата предизвика дезинфлација во зачетокот на кризата, што е значајно под нивото доколку се одржувало стабилно ниво на цени од 2%. При намалување на интензитетот на пандемијата и оживувањето на потрошувачката, нивото на цени започнува да расте и го надминува претпоставеното стабилно ценовно ниво компензирајќи ја дезинфлацијата од претходниот период. Јазот е помал доколку погледнеме подолгорочно (24 месеци). Исто така, мора да се има предвид дека референтен период за Јануари-Мај 2021 е Јануари-Мај 2020 кога веќе цените беа на пониско ниво.

Графикон 1: Промена на индексот на трошоци на живот во текот на пандемијата наспроти сценарио без пандемија и со стабилно ценовно ниво

Пресметки на авторот според податоци од ДЗС

Дополнително, економската литература покажува дека инфлацијата не е карактеристика на пост-пандемиските периоди низ историјата. Генерално, пандемиите предизвикуваат намалување во агрегатната потрошувачка и фискалниот стимулус се користи за да се пополни отсуството на потрошувачка од приватниот сектор. Понатаму, пандемиите не резултираат во загуба на физички капитал, туку во загуба на човечки животи, што би можело да води до зголемување на односот физички капитал/работна сила, што (според теоријата) би довело до рамнотежа со пониски реални каматни  стапки. Од друга страна, привремено повисоко ниво на инфлација може да биде „прифатливо“ за креаторите на политиките доколку применуваат неконвенционален метод на намалување на товарот на долгот преку инфлација, за да избегнат зголемување на даноците и намалување на јавната потрошувачка. Сепак, тоа е неодржлив метод кој може да доведе до макроекономска нестабилност.

Како заклучок, движењата на цените во текот на 2020 и 2021 може да се разберат како компензација на дезинфлаторните движења во зачетокот на кризата кои немаат основа да се одржат на подолг рок. И покрај привремената природа на сегашните движења на цените, Народната банка мора да остане внимателна и да ги следи сите економски параметри кои ја диктираат ценовната стабилност поради можното нарушување на очекувањата за инфлацијата на среден или долг рок. Корекција на очекувањата за инфлацијата нагоре може да ја натера Народната банка да наметне порестриктивна монетарна политика во период кога побарувачката е се’ уште слаба и постои притисок врз пазарот на труд. Затоа, Народната банка треба да обезбеди навремено и стабилно враќање кон целната стапка на инфлација преку соодветна кредибилна монетарна политика и внимателно комуницирање на своите чекори.

 Д-р Бојан Србиноски

Економски аналитичар

Finance Think